Vanuit Tres Maria's hebben we een guesthouse in Rio gereserveerd en wel midden in een Favela (Krottenwijk) met uitzicht op Copacabana. Het is een van de betere favela’s in Rio en we hebben afgesproken in het guesthouse met Pol (Belg) en Bibiane (Colombiaanse).

Het woord favela beschrijft een stedelijk gebied met een lage levensstandaard en waar de bewoners van lage inkomens moeten rondkomen. Vaak wordt de term gebruikt om een typische Braziliaanse krottenwijk te beschrijven. Hoewel de meeste huizen van steen zijn gebouwd, zijn er ook huizen gebouwd van bijeengesprokkeld hout en andere materialen. Officieel is een favela een stedelijk gebied waar de huizen clandestien gebouwd zijn. Brazilië kent een wet die bepaalt dat zodra een bouwsel een dak heeft het een huis is; en huizen mogen niet verwijderd worden. Veel beroemde voetballers zijn opgegroeid in deze favela's, zoals Romario, Pele en Ronaldo.

Rio de Janeiro is de tweede stad in grootte van Brazilië na Sao Paulo. Rio de Janeiro is een stad met een gevarieerde mix van bezienswaardigheden. Het heeft een bergachtig decor, prachtige zandstranden, sloppenwijken (favela's) en flatgebouwen. Dit alles maakt Rio de Janeiro redelijk uniek. Rio bestaat uit twee belangrijke regio's, de Noord-Zone (Zona Norte) en de Zuid-Zone (Zona Sul), de laatste is bekend vanwege het toerisme en de prachtige stranden, Copacabana en Ipanema. De Noord-zone heeft nog wat oudere koloniale gebouwen en de welbekende kabelbaan.

We komen rond acht uur ‘s avonds aan in de Favela. De taxi-chauffeur is niet bekend in de Favela en vraagt ons wel drie keer om het adres. Van Pol hebben we dan al begrepen dat niet alle taxi-chauffeurs de heuvel op en de Favela in willen rijden. Toch is deze chauffeur zeer zorgzaam en al bellend met Pol zet hij ons af op de plek die is afgesproken. Hij gebied ons zelfs weer in de taxi te gaan zitten omdat het stroomt van de regen om ons vervolgens tien meter verder af te zetten. Onze eerste regenbui in Brazilië overigens.

Na een paar minuten arriveert Pol, begroet ons hartelijk en dan start de weg naar boven. Het is een bijzondere gewaarwording; in het donker, in een sloppenwijk langs smalle trappen steeds verder naar boven begeleid door een Vlaming die samen met zijn Colombiaanse vrouw een sociaal project is gestart in Favela ‘Babilonia’. Voor een paareuro extra krijgen we 'nkamer met eigen badkamer en een prachtig uitzicht over het strand van Copacabana. ‘Welkom thuis’, zegt Pol. Ze spreken samen zo’n beetje alle talen: Frans, Duits, Nederlands, Engels, Spaans, Colombiaans en natuurlijk Portugees. Ze zijn beide sociaal, politiek en cultureel betrokken bij de ontwikkeling van deze Favela.

In de ochtend verkennen we een stukje van de Favela, nog geen tien meter buiten onze kamerdeurkomen we enkeledrugsdealers met wapens tegen. Niet fotograferen en vriendelijk gedag zeggen waren de instructies van Pol, dan beschouwen ze je als wijkbewoners en bewaken ze je. Voor beroving of inbraak hoeven we hier niet bang te zijn, in deze wijk stelen ze niet van elkaar.Op onze weg naar beneden begroeten we iedereen vriendelijk met een ‘bom dia’ en worden met net zoveel vriendelijkheid bejegend. In een schattig klein bakkerijtje ontbijten we met een kop koffie en een tosti waar we een compliment krijgen van de eigenaar voor onze Portugese woorden ;-). Op straat loopteen voluptueuze dame voorbij die, niet onverdienstelijk, luidkeels een aria zingt. Onderaan de straat staan goed bewapende agenten. De sfeer is gemoedelijk. Ook zij krijgen een ‘bom dia’. We voelen ons op ons gemak.

Na een dagje struinen door Rio (wandelen over de Boulevard), onze tweede regenbui, een drankje in de eerste bar van ‘onze’ Favela, besluiten we in ons appartement te gaan koken. Jawel; er is een klein keukentje waar we gebruik van kunnen maken. We voelen ons weer helemaal student met onze eenpansmaaltijd gemaakt met eenvoudig gereedschap. Het is nog vroeg, durven we in het donker de Favela nog in voor een beker koffie? We lopen een eind naar beneden, terug naar het barretje waar we daarstraks wat hebben gedronken. Genoeg bedrijvigheid nog, er wordt gepoold om geld, niemand kijkt ons vreemd aan, de koffie wordt weer opgewarmd en we voelen ons op ons gemak.

Op de terugweg naar onze kamer blijven we hangen in de bar voor ons guesthouse. Voetbal op TV, een cerveija (biertje) en een prachtig uitzicht. Op de hoek staat een jongen van een jaar of 16/17. We hebben hem die middag al eerder gezien. Een sigaret in z’n mond, een achter z’n oor en een wapen op zak. Terwijl we foto’s maken van het uitzicht, maakt hij contact. Hij wil ook op de foto. En nu, een paar uur later hangt hij er nog steeds. Bewaking van de wijk? Hoort hij bij de drugsdealers? Hij is net zo oud als Tijn. We zijn amigo’s, krijgen een high-five en ‘n box. We voelen ons op ons gemak.

Het leven in de Favela bevalt ons, de sfeer is er uitzonderlijk vriendelijk. We voelen ons gelukkig om deze toevallige keuze die wellicht een staartje krijgt omdat we uitgenodigd worden om een school te bezoeken. Wellicht kunnen we wat bijzondere dingen in gang zetten. De sociale betrokkenheid van Pol en het idealisme van Wim kan zomaar tot mooie dingen leiden.

De volgende ochtend lopen we met Pol, twee Duitse jongeren en een Franse vrijwilligsterde berg op dwars door de Favela heen. Het wordt vrijwel direct minder luxe en even later worden we begroet door de Gang, jongens nog. Zij zouden hier dushet drugskartel van Babilonia vertegenwoordigen. Ook onze vriend loopt daar tussen, waarschijnlijk met z’n pistool op zak. We hebben prachtige uitzichten over Rio en de natuur is geweldig met aapjes, gieren en opnieuw de Caracara. We komen bijna op dezelfde hoogte als waar de beruchte kabelbaan aan de noordzijde is (zie foto's)

’s-Avonds eten we heerlijk bij ons guesthouse tevens restaurant, zelfs als 2e vermeld op tripadvisor waardoor we later op de avond in gesprek komen met een redelijk jong Nederlands stel aan het einde van hun 2,5 maand durende reis door Z-Amerika. Ook andere avonden zien we verschillende toeristen afkomen op dit restaurant boven in de Favela op basis van de nominatie op Tripadvisor. Bibiane is de kok en ze is er heel erg goed in. Daarnaast is het een terras met uitzicht over Copacabana in de avond. Normaal gesproken zou je kapitalen moeten uitgeven voor zo’n uitzicht.

De volgende ochtend verkennen we Rio op een gehuurde fiets en zien we de verschillen qua stranden en qua sfeer in de verschillende delen van de stad. We zien politie append achter het stuur en zwaar bewapende patrouilleteams van politie op hoeken en straten. Niet zo wijs denken wij, je geeft aan de jongeren het verkeerde voorbeeld, maar misschien is het noodzakelijk. Wij kunnen dat niet goed inschatten na een week. Op vrijdagmiddag wanneer we terugkomen van het strand is er wat aan de hand, we voelen het. Terwijl Annemarie doucht, drink ik in ons cafeetje (tien meter van onze kamer) aan het pleintje nog een biertje. Ik word omringd door jongens met pistolen en zelfs een met een machinegeweer. Nog niet eerder was dit het geval, maar er wordt gelachen en een mevrouw legt mij met handen en voeten uit dat het pleintje schoon moet, waarschijnlijk omdat het weekend is. “De animals (honden) hebben geen broekje aan” zegt ze, dus moeten jongens en meiden poetsen.. Terwijl ik even later uit de douche kom, de deur staat dan nog open, lopen de jongens wat gehaast bovenlangs onze kamer de berg op en we horen mitrailleurvuur. Even later lopen zwaarbewapende politiemannen bovenlangs onze kamer met de mitrailleur in de aanslag achter de wegrennende jongens aan. Ons wordt verteld over ene Diego, de politiecommandant die regelmatig jonge agenten de favela in stuurt; ‘op jacht naar jonge bendeleden’ alsof het een PlayStation spel is. We horen het verhaal maar van een kant dus kunnen we het niet verifiëren. Het lijkt ons wel een wat overdreven vorm van machtsuitoefening. De bevolking van de favela is banger voor de politie dan voor de gangleden vertellen ze ons. Hoe belangrijk moet onderwijs hier zijn om langzaam verandering te brengen in deze situatie.

Vrijdag hebben we om drie uur een afspraak met de directeur van Escolinha Tia Percilia, dhr. Carlos Antonio Pereira,Pol gaat mee om te tolken. De school is opgericht in 1991 en vernoemd naar haar oprichter Tia Percilia, ze is twee jaar terug overleden. Ook Carlos is van het eerste uur en voelt zich erg verantwoordelijk voor de jeugd van 5 tot soms 17 jaar (145 leerlingen) die zijn school bezoekt. De school werkt veel met vrijwilligers en met buitenlandse bezoekers van de Favela. Structureel geld vanuit de stad Rio krijgt de school niet meer. Die subsidiekraan is met de komst van de nieuwe burgemeester dichtgedraaid. Ook een subsidie van een Zweedse stichting voor straatkinderen is gestopt. De school wordt inmiddels met sluiting bedreigd door het wegvallen van structurele inkomsten. Vandaag hebben de kinderen zelfs vrij gekregen omdat docenten even niet betaald konden worden. Zweedse scholen hebben lang met dit schooltje samengewerkt dankzij de subsidie van de Zweedse stichting. Maar omdat de Favela kinderen geen straatkinderen zijn kon deze subsidie niet meer verstrekt worden. Vanuit Zweden kwamen studenten en docenten soms een half jaar lesgeven op deze school. Voor onderdak wordt gezorgd als vrijwilligers uit het buitenland voor langere tijd naar deze school komen.Door het wegvallen van subsidies is de betrokkenheid van ouders vooral toegenomen. Ouders mogen financieel bijdragen, maar er is beslist geen verplichting. Wel helpen ook ouders om gelden te genereren door contacten te leggen en activiteiten te organiseren.

Het gesprek komt op mogelijkheden tot samenwerking tussen dit schooltje in de Favela en onze school en/of scholen van OVO. Bijvoorbeeld met stagiaires of andere vrijwilligers die tijdens de zomervakantie komen lesgeven. Gediplomeerden die een tussenjaar willen hebben voordat ze hun studie starten. Terwijl we zitten te praten komen drie jonge sporters praten over een sponsorproject. Dit blijkt morgen dicht bij het strand plaats te vinden. Ik krijg een schoolgids (in het Portugees) en uitleg over de geschiedenis van het schooltje en de activiteiten van de school. De school biedt een rijk curriculum aan; behalve taal, rekenen ed. geven ze ook les in muziek, sport, theater, dans, computerlessen en organiseren milieuactiviteiten. Er is een psycholoog die met regelmaat op school komt om in een apart vertrek te werken met kinderen. Vele kinderen zijn getraumatiseerd door het vele geweld in de Favela. De school mag een keer per maand gratis naar de bioscoop en ze krijgen ’s-ochtends een gezonde maaltijd op school. De schooldokter komt met enige regelmaat kinderen onderzoeken op hun gezondheid. Onderwijs is van groot belang in de Favela, zoveel is wel duidelijk.

De school stond al enkele malen in de belangstelling; Ban Ki-Moon was hier te gast en ook de Commandant-generaal van het leger in de regio. Bij de rondleiding zien we een multifunctioneel lokaal waar de verschillende lessen plaatsvinden. Langs de wanden staan tientallen computers, er hangen gitaren aan de muur en er is een keukentje met een horeca gasstel. We spreken af te onderzoekenof we iets voor elkaar kunnen betekenen; communicatie tussenschoolleiders, bezoek van meerdere schoolleiders binnen ons NetWerk, goede doelen actie door onze school (OVO) en wellicht op termijn een uitwisseling tussen docenten &leerlingen. We delen onze emailadressen en nemen afscheid met de afspraak zondag samen te lunchen. Website van de school: www.escolinhatiapercilia.com.br

Zaterdagochtend als we buitenstappen om naar de sportactiviteiten dicht bij het strand te gaan kijken, staat ons terras vol met zwaarbewapende politiemannen. Iedereen die langskomt moet zich legitimeren en sommige jongeren worden gefouilleerd. Als Pol vraagt wat wat er aan de hand is krijgt hij geen antwoord maar moet zich identificeren. Wim maakt stiekem een foto met z'n smartphone. Twee mannen lopen voorop maar ze zijn met z’n vijven en echt zwaarbewapend. Zoiets zien we in Nederland alleen maar bij zware dreiging. We gaan snel naar beneden om aan dit negatief gevoel te ontsnappen. Beneden is het meteen heel erg mooi en dynamisch. Er is een openbare yogales, iedereen kan spontaan aansluiten wat Annemarie dan ook doet. Het is de opening van een hele dag kleine activiteiten met een markt en foodtrucks. De Yogales eindigt met de speech door de directeur Carlos en vervolgens met een groepsfoto van alle sporters waar uiteraard Annemarie ook tussenstaat. De sportorganisatie BhappFit (ze bestaan een jaar) hebben besloten om vandaag per kind een kilogram ‘niet aan bederf onderhevige levensmiddelen’, te schenken aan de school.

Avonds komen we terug van het strand en de activiteiten ten baten van de school. We lopen naar boven en willen eigenlijk doorlopen, ons kroegetje aan het pleintjedus voorbij. Maar we worden door de mannen gevraagd erbij te komen en we zitten midden in een live samba-optreden. We horen erbij “you home, you home” krijgt Wim steeds te horen, we horen erbij ;-) Als we twee biertjes gedronken hebben en van iedereen afscheid nemen lopen we nog geen twee meter of een bekende (zien we elke dag) vraagt ons om mee te lopen naar een hoog overdekt terras. Het is een privé familiefeestje en we moeten eten en drinken. Als we er een half uurtje geweest zijn nemen we heel beleefd afscheid en vallen tien meter verder om kwart over elf onze kamer binnen. Des ochtendsspreken we nog een keer met directeur Carlos van Escolinha Tia Percilia in de tuin van Pol en Bibiane. Het is een hartelijk gesprek met veel aandacht voor de verschillen en overeenkomsten tussen Brazilië en Nederland (Europa). Verschillen op politiek en cultureel gebied. Wat ons opvalt is het Braziliëgevoel bij al die mensen met verschillende migratie-achtergronden. Volgens Carlos de directeur hebben we hier te maken met 500 jaar integratie. Ook hier is er pas veel in positieve zin veranderd na de komst van de vorige President Lula de Silva. Hij is de eerste presidentna het militaire regime, die ingezet heeft op het terugdringen van apartheid. Dat is de reden dat directeur Carlos naar de universiteit mocht als redelijk donkere Braziliaan uit de favela.

We nemen afscheid van Carlos (Palo), Pol, Bibiane en van alle andere enthousiaste bewoners die ons hebben opgenomen in hun gemeenschap tijdens het verblijf hier. We hebben genoten van het uitzicht en van ons korte bezoek aan favela Babilonia. Hebben veel mensen leren kennen en idealisten ontmoet die belangrijk zijn in zo’n Favela. Ook hier geldt dat publieke opinie niet te snel negatief moet denken en schrijven over de favela en de tijd moet nemen om de kern van deze gemeenschap te doorgronden alvorens te oordelen. Het wordt tijd om verder te reizen, morgen vliegen we naar Montevideo in Uruguay terwijlde aapjes waarschijnlijk gewoon doorgaan met het stelen van de bananen.